De term circulariteit komt steeds vaker naar voren. In Nederland bevinden we ons in de beginfase in de transitie van een lineaire naar een circulaire economie. Deze transitie is noodzakelijk, want de aarde als grondstoffenbron is niet oneindig en een toekomstig grondstoffentekort dreigt als er geen verandering plaatsvindt. In onderstaande afbeelding is de circulaire economie gevisualiseerd.
Recycling
Er is een proces nodig om opnieuw tot gebruikt te komen.
Hergebruik
Het materiaal of product kan na demontage direct opnieuw gebruikt worden, er is geen proces nodig. Hergebruik is het meest efficiënt binnen de circulaire economie.
Grondstoffen
Wanneer nieuwe grondstoffen toch noodzakelijk zijn moeten deze biobased (hernieuwbaar) zijn.
De bouwsector neemt 50% van het totale grondstoffenverbruik in Nederland voor zijn rekening. Daarnaast is bijna een kwart van de totale productie afval (in 2016), het hoogste percentage over alle sectoren. Dit geeft aan dat er veel te winnen valt binnen de bouwsector.
Het Madaster platform is ontwikkeld om materialenpaspoorten te kunnen maken voor gebouwen. Het vormt een soort van kadaster, maar dan voor materialen. Het paspoort geeft een identiteit aan materialen, zodat informatie over het materiaal te achterhalen is en het niet automatisch als afval eindigt. Dit moet niet alleen de afvalstroom reduceren, maar ook bewustwording creëren en het toepassen van circulaire materialen stimuleren. Vanuit Madaster wordt namelijk ook een Circulariteit Indicator (CI) vastgesteld voor het gebouw. Deze CI is afgeleid van de MCI (Material Circularity Indicator) van de Ellen MacArthur Foundation.
In het paspoort worden materialen en producten gecategoriseerd in één van de zeven materiaalgroepen; steen, glas, hout, plastic, organisch, metaal of onbekend. Daarnaast wordt het gebouw opgedeeld in bouwschillen op basis van het bouwschillenmodel van Steward Brand. De levensduur die per bouwschil staat is vastgesteld in Madaster.
De Circulariteit Indicator wordt uitgedrukt in een percentage tussen 0 & 100% en komt voort uit de CI van drie verschillende fasen:
- Constructiefase
Hoeveel van het materiaal bestaat uit gerecyclede of hernieuwbare grondstof? Hoeveel van het product bestaat uit hergebruikte componenten? - Gebruiksfase
Wat is de levensduur van het materiaal of product? - Einde levensduur fase
Hoeveel van het materiaal kan gerecycled worden?
Hoeveel van het product kan hergebruikt worden?
Eerste stap binnen Wijbenga | Tromp
De eerste stap die binnen het bureau gezet is, is om voor het basisschool gebouw de Mienskipskoalle de Legeaen een materialenpaspoort te maken. Na verkenning van de markt in middelen om dit te realiseren is Madaster als beste optie naar voren gekomen, ook omdat dit platform letterlijk genoemd wordt in de transitie agenda van de overheid als middel. Mogelijkerwijs zou het een erkend middel kunnen worden voor het maken van materialenpaspoorten voor gebouwen.
Met het maken van het materialenpaspoort voor dit schoolgebouw hebben wij niet alleen ervaring opgedaan in het maken van een materialenpaspoort, maar hebben we ook inzicht gekregen in circulariteit en hoe we circulairdere gebouwen kunnen ontwerpen.
Om het materialenpaspoort vanuit Madaster navolgbaar te maken voor alle doelgroepen, hebben wij een Circulariteitsrapport opgesteld, additioneel op het materialenpaspoort. Uit onze bevindingen en ervaringen is namelijk gebleken dat deze vrij technisch van aard is, waardoor de waardevolle informatie niet op de juiste wijze overgebracht kan worden aan de verschillende doelgroepen waarmee wij contact hebben als architectenbureau.
De overheid heeft een transitie agenda opgesteld om tot een circulaire economie te kunnen komen in Nederland. De belangrijkste actiepunten & mijlpalen vanuit deze transitie agenda (opgesteld in 2018) zijn:
| 2020 | – Besluit over een verplicht materialenpaspoort. Hierbij wordt rekening gehouden met bestaande initiatieven zoals Madaster en BIM. Er zal worden vastgesteld in welke gevallen een systematiek verplicht wordt. |
| t/m 2021 | – Verkrijgen van inzichten. – Marktontwikkeling. – Stimuleren van circulair bouwen. |
| 2030 | – 50% minder grondstofverbruik. – 50% minder CO2 uitstoot. – Alle overheidsaanbestedingen circulair. |
| 2050 | – Volledig circulaire economie. – Geen CO2 uitstoot meer in de bouw. |
Vervolgstappen
In onderstaande afbeelding zijn de stappen om tot een circulaire economie te komen gevisualiseerd. Aan de linkerzijde zijn de belangrijkste mijlpalen te zien vanuit de transitie agenda van de overheid. Aan de rechterzijde hebben wij uitgezet welke stappen de bouwsector moet nemen om deze mijlpalen te behalen.
Voor nu geldt dus dat de stap vastleggen van materiaalgebruik en bewustwording is. Ook zal er een besluit komen of een materialenpaspoort verplicht wordt. Het is dus belangrijk om alvast ervaring op te doen met de beschikbare middelen om materialen vast te leggen. De stap die daarop volgt is het integreren van de circulaire denkwijze in alle processen binnen de bouwsector; van ontwerp tot realisatie en van beheren tot sloop. De transitie die noodzakelijk is kan alleen gerealiseerd worden wanneer alle partijen binnen de sector meegaan.